Το σκεπτικό ότι το έντερο και ο εγκέφαλος συνδέονται στενά και ότι η μεταξύ τους αλληλεπίδραση παίζει σημαντικό ρόλο στη ψυχοσωματική μας υγεία είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο.
Οι πρόσφατες νευροβιολογικές έρευνες σε αυτή τη διαβούλευση εγκεφάλου – εντέρου έχουν αποκαλύψει ένα σύνθετο αμφίδρομο σύστημα επικοινωνίας που όχι μόνο εξασφαλίζει την σωστή διατήρηση της γαστρεντερικής ομοιόστασης και της πέψης αλλά είναι πιθανό να έχει πολλαπλές επιδράσεις στο συναίσθημα, τα κίνητρα και τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της διαισθητικής λήψης αποφάσεων. Επιπλέον, διαταραχές αυτού του συστήματος έχουν εμπλακεί σε ένα ευρύ φάσμα δυσλειτουργιών, συμπεριλαμβανομένων των λειτουργικών και φλεγμονωδών γαστρεντερικών διαταραχών, της παχυσαρκίας και των διατροφικών διαταραχών.
Τεχνικά γνωστό ως εντερικό νευρικό σύστημα, ο δεύτερος εγκέφαλος είναι ένας κόμβος νοημοσύνης που αποτελείται από τον οισοφάγο, το στομάχι και το λεπτό και παχύ έντερο. Φιλοξενεί τρισεκατομμύρια μικρόβια και 200 με 600 εκατομμύρια νευρώνες που ισοδυναμούν με τον αριθμό των νευρώνων της σπονδυλικής στήλης. Ένα μεγάλο μέρος του δυναμικού ενέργειας που πυροδοτείται από τους νευρώνες του εντερικού νευρικού συστήματος είναι υπεύθυνο για τη διαδικασία της πέψης. Ουσιαστικά, αναλαμβάνει να διασπάσει τις τροφές, να απορροφήσει τις θρεπτικές ουσίες και να αποβάλλει τα υπόλοιπα μέσω μιας χημικής διαδικασίας, μηχανικής ανάμειξης και ρυθμικής σύσπασης των μυών για τη μετακίνησή τους προς αποβολή. Εξοπλισμένος με τα δικά του αντανακλαστικά και αισθήσεις, ο δεύτερος εγκέφαλος μπορεί να ελέγξει τη γαστρεντερική συμπεριφορά του οργανισμού ανεξάρτητα από τον εγκέφαλο.
Σίγουρα όμως ένας τόσο πολύπλοκος μηχανισμός δεν δημιουργήθηκε για να διεκπεραιώσει μόνο τη διαδικασία της πέψης.
Ο μικρός εγκέφαλος στα σπλάχνα μας βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τον μεγάλο στο κρανίο μας γιατί και οι δύο χρησιμοποιούν τους ίδιους νευροδιαβιβαστές, δηλαδή τη γλώσσα με την οποία επικοινωνούν οι νευρώνες, καθορίζοντας με εκπληκτικό τρόπο την όρεξη, τη διάθεση και την ευημερία μας.
Όλα ξεκίνησαν όταν οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είχαν παρενέργειες στο γαστρεντερικό σύστημα των ασθενών, όπως για παράδειγμα διάρροια, ναυτία ή ευερέθιστο έντερο. Τόσο ο εγκέφαλος όσο και το εντερικό νευρικό σύστημα χρησιμοποιούν πάνω από 30 νευροδιαβιβαστές συμπεριλαμβανομένης και της σεροτονίνης η οποία είναι υπεύθυνη για την καλή μας διάθεση. Χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης δημιουργούν κατάθλιψη η οποία αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά με αντικαταθλιπτικά που στοχεύουν στην αύξηση παραγωγής σεροτονίνης. Δεδομένου όμως ότι η σεροτονίνη βρίσκεται κατά 95% στα έντερα, οι παρενέργειες των αντικαταθλιπτικών στο γαστρεντερικό δεν ήταν έκπληξη. Το ευερέθιστο έντερο προκαλείται από υπερβολική ποσότητα σεροτονίνης και γι αυτό έχει ονομαστεί και ως η ψυχική ασθένεια του δεύτερου εγκεφάλου.
Παρόλο που η επιρροή του δεύτερου εγκέφαλου στον οργανισμό μας είναι μεγάλη, δεν είναι αυτός που παίρνει τις συνειδητές αποφάσεις ούτε ασχολείται με βαθύτερα νοήματα όπως η θρησκεία, η φιλοσοφία ή η ποίηση. Αυτές οι διαδικασίες αφορούν τον πρωτογενή εγκέφαλο, ωστόσο το πλήθος των νευρώνων στο εντερικό νευρικό σύστημα μάς επιτρέπει να «αισθανόμαστε» τον εσωτερικό μας κόσμο ενημερώνοντας τη νοητική μας κατάσταση με διάφορους κρυφούς τρόπους. Οι πεταλούδες ή ο κόμπος στο στομάχι είναι κάποια γνωστά σε όλους παραδείγματα αυτής της επιρροής του δεύτερου εγκέφαλου στη διάθεσή μας, όπως είναι αντίστοιχα και το «ξίνισμα» της διάθεσής μας όταν έχουμε διαταραχές του γαστρεντερικού. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ένα μεγάλο μέρος των συναισθημάτων μας επηρεάζεται από τα νεύρα στο γαστρεντερικό μας σύστημα. Ο καθημερινός συναισθηματικός μας κόσμος βασίζεται σε μηνύματα του δεύτερου εγκέφαλου προς τον πρωτογενή εγκέφαλο που μεταφέρονται κυρίως μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου που είναι και η κεντρική λεωφόρος του νευρικού συστήματος. Ηλεκτρική διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου έχει αποδειχθεί μια πολύ χρήσιμη θεραπεία για την κατάθλιψη. Δεν είναι λοιπόν τυχαία η πρόσφατη ρήση ότι η ψυχοσωματική υγεία ξεκινάει από το έντερο.
Τέλος, το μυστικό της καλής υγείας του οργανισμού μας βρίσκεται στο μικροβίωμα, το πλήθος των τρισεκατομμυρίων μικροβίων που βρίσκονται στον οργανισμό μας. Το γαστρεντερικό μικροβίωμα φιλοξενεί πάνω από 10 τρισεκατομμύρια βακτήρια και μύκητες και είναι υπεύθυνο για την καλή λειτουργία του εντέρου. Αντίστοιχα, η καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος τόσο στα πρώτα στάδια της ζωής μας όσο και μετέπειτα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καλή λειτουργία του εντέρου. Πέρα λοιπόν από την ψυχική μας υγεία η οποία συνδέεται με το εντερικό νευρικό σύστημα μέσω των νευροδιαβιβαστών, το γαστρεντερικό μικροβίωμα είναι υπεύθυνο για την σωματική μας υγεία.
Ο κοινός παρονομαστής λοιπόν στην καλή ψυχοσωματική υγεία του ανθρώπου είναι το έντερό μας.
Η ισορροπία μεταξύ των μικροβίων του εντέρου για μια καλή υγεία διασφαλίζεται με σωστή διατροφή καταναλώνοντας τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση, ενισχυμένα προβιοτικά προϊόντα καθώς και προϊόντα πλούσια σε προβιοτικές φυτικές ίνες και ανθεκτικά άμυλα. Ενδεικτικά κάποια από αυτά τα προϊόντα είναι το κεφίρ, η κομπούτσα, οι πίκλες, το κιμτσί (Κορεάτικο ορεκτικό), ψωμί με προζύμι, λάχανο τουρσί (sauerkraut) και άλλα πολλά αλλά καλό θα ήταν να συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό διατροφολόγο για εξειδικευμένες διατροφικές συμβουλές σύμφωνα με τις ανάγκες σας.
Ευχαριστώ το περιοδικό “Natura” για τη φιλοξενία του άρθρου στο τεύχος 93, 05/2018
