Τι είναι η συναισθηματική παραμέληση;
Η συναισθηματική παραμέληση ορίζεται ως ένα μοτίβο σχέσης στο οποίο οι συναισθηματικές ανάγκες ενός ατόμου συνεχώς παραβλέπονται, αγνοούνται, ακυρώνονται ή δεν εκτιμώνται από ένα άλλο σημαντικό άτομο.
Η παιδική συναισθηματική παραμέληση είναι η ελλιπής ανταπόκριση ή/και αδιαφορία στις συναισθηματικές και αναπτυξιακές ανάγκες του παιδιού. Διαφέρει από την συναισθηματική κακοποίηση ή το τραύμα τα οποία συμβαίνουν στα παιδιά, μιας και η συναισθηματική παραμέληση είναι κάτι που αποτυγχάνει να συμβεί στο παιδί. Είναι δηλαδή ένα σύνολο παραλείψεων από τους γονείς (συχνά εν αγνοία τους) και έτσι το παιδί δεν εισπράττει συναισθηματική επίγνωση, συναισθηματική επικύρωση, ή συναισθηματική συζήτηση, και ως αποτέλεσμα τα παιδιά βλάπτονται είτε λόγω έλλειψης φροντίδας είτε λόγω έλλειψης επίβλεψης.
Πώς τη βιώνουν τα παιδιά;
Έχοντας ακούσει πολλές ιστορίες θεραπευομένων για την παιδική τους ηλικία όταν ξεκινάμε το θεραπευτικό ταξίδι, αρχικά και συχνά περιγράφουν την ηλικία αυτή ως «μια χαρά» ή «πολύ καλή» ενώ στην πορεία διαφαίνεται ότι έχουν βιώσει συναισθηματική παραμέληση ή εγκατάλειψη. Οι αρχικοί χαρακτηρισμοί συνάδουν με την αντίληψη του ατόμου γιατί όντως η συναισθηματική παραμέληση στα μάτια ενός παιδιού περνά απαρατήρητη. Πώς είναι δυνατόν ένα παιδί να αντιληφθεί πως κάτι λείπει;
Το παιδί δεν γνωρίζει ότι ο γονέας θα έπρεπε να:
- > παρατηρήσει ότι το παιδί αισθάνεται κάτι
- > προσπαθήσει να προσδιορίσει τι είναι αυτό που αισθάνεται
- > δείξει ενδιαφέρον, κατανόηση ή και ανησυχία για τα συναισθήματα του παιδιού, και
- > του μιλήσει γι αυτά.
Επομένως, το παιδί βιώνει μια έλλειψη που περνά κάτω από το ραντάρ, δεν μπορεί να εντοπιστεί από την παιδική ψυχή.
Ωστόσο, τα παιδιά που μεγαλώνουν με τη συναισθηματική τους ζωή να αγνοείται, μαθαίνουν να αγνοούν και τα δικά τους συναισθήματα. Το καθρέφτισμα της συμπεριφοράς των γονιών εσωτερικεύεται ως μοντέλο σχέσης και τα παιδιά διδάσκονται να αγνοούν, ελαχιστοποιούν ή ακόμη και να ντρέπονται για έναν από τους πιο ζωτικούς, αυθεντικούς, χρήσιμους και συνδετικούς πόρους της ζωής: τα συναισθήματά τους. Δυστυχώς, έχω δει – και βλέπω – πώς η συναισθηματική αυτή παραμέληση στην παιδική ηλικία βλάπτει την ενήλικη ζωή των ατόμων μιας και ο σημαντικός αυτός δεσμός προσκόλλησης παιδιού – γονέα δεν είναι ασφαλής και έχει ως αποτέλεσμα δυσκολία στη σύνδεση και την εγγύτητα στις ενήλικες σχέσεις.
Τι συμβαίνει στους ενήλικες που είχαν παραμεληθεί συναισθηματικά ως παιδιά;
Μελέτες εισηγούνται πως η παιδική συναισθηματική παραμέληση επηρεάζει το άτομο στην ενήλικη ζωή του σε ένα μεγάλο φάσμα δυσλειτουργικών συμπεριφορών και ψυχικών διαταραχών. Το πώς και πόσο θα επηρεαστεί το άτομο είναι συνάρτηση του βαθμού της συναισθηματικής παραμέλησης και πολλών άλλων παραγόντων που δεν «χωρούν» στο σημερινό άρθρο.
Κατά κύριο λόγο, τα άτομα που βίωσαν συναισθηματική παραμέληση στην παιδική τους ηλικία δυσκολεύονται πολύ, σχεδόν «παλεύουν» με τις σχέσεις σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, μερικές φορές νιώθοντας αποκομμένα και παρεξηγημένα. Τα εσωτερικευμένα μοντέλα σχέσης με τους κύριους φροντιστές (κυρίως τη μητέρα) είναι ελλειπή ως προς τη διαχείριση των συναισθημάτων των άλλων και των ιδίων, τα οποία οδηγούν σε έλλειψη εμπιστοσύνης για το αν οι συναισθηματικές τους ανάγκες μπορεί να καλυφθούν από άλλους. Έτσι, ο αγώνας για την τόσο ποθητή εγγύτητα και σύνδεση κυριεύεται από συναισθηματική αντιδραστικότητα, φόβο ότι θα χαθούν στη σχέση, συναισθηματικό κλείσιμο, μπλοκάρισμα ή και αποσύνδεση με αποτέλεσμα μια διάχυτη αίσθηση μοναξιάς.
Επιπτώσεις της παιδικής συναισθηματικής παραμέλησης
Κάποιες από τις συχνά αναφερόμενες στη βιβλιογραφία επιπτώσεις στα ενήλικα άτομα είναι:
- – Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- – Δυσκολία στη διατήρηση των σχέσεων
- – Δημιουργία σχέσεων που έχουν απόσταση (γεωγραφική ή συναισθηματική), ή είναι ασύνδετες
- – Δυσπιστία ως προς τους άλλους (δεν έχουν μάθει να ακουμπάνε)
- – Αδυναμία να ζητήσουν ή να δεχτούν βοήθεια ή υποστήριξη από άλλους
- – Επίμονα συναισθήματα μοναξιάς
- – Σαμποτάζ σχέσεων ή ευκαιριών εγγύτητας προς αποφυγή απόρριψης
- – Αδυναμία αντιμετώπισης συναισθημάτων (του εαυτού ή των άλλων)
- – Συμπεριφορές αποσυνδετικές ή πλήρους «κλεισίματος»
- – Συναισθήματα ενοχής ή ντροπής
- – Αυξημένος κίνδυνος ψυχικών διαταραχών (άγχους, κατάθλιψης, οριακής προσωπικότητας και διατροφικών διαταραχών)
- – Συναισθηματική αντιδραστικότητα
Θεραπεία Παιδικής Συναισθηματικής Παραμέλησης
Όπως πολύ συχνά αναφέρω στους θεραπευομένους μου, το θεραπευτικό ταξίδι ξεκινά από την επίγνωση: την κατανόηση του γιατί σκέφτομαι, αισθάνομαι και δρω με αυτό τον τρόπο. Έτσι είναι απαραίτητη η ψυχοεκπαίδευση και το σκάψιμο της παιδικής ηλικίας για την ανακάλυψη των μοτίβων που δημιουργήθηκαν από την πρώιμη παραμέληση που μπορεί να ήταν χρήσιμα τότε για την αποφυγή του πόνου ενός απορριπτικού ως προς τις ανάγκες του παιδιού γονέα, αλλά στην ενήλικη ζωή γίνονται προβληματικά.
Για παράδειγμα, ένα μοτίβο που μπορεί να ανακαλυφθεί στη θεραπεία είναι το πάγωμα του συναισθήματος, το οποίο στην παιδική ηλικία ήταν άκρως βοηθητικό ως στρατηγική αντιμετώπισης σε στρεσογόνες καταστάσεις (παραμέληση, ακύρωση, εγκατάλειψη) για την αποφυγή του πόνου. Στην ενήλικη ζωή όμως είναι προβληματικό γιατί εμποδίζει το άτομο να συνδεθεί συναισθηματικά με τους συντρόφους ή ακόμη και με τα παιδιά του.
Στη θεραπεία, δημιουργείται ένα ασφαλές περιβάλλον που επιτρέπει στο άτομο να μάθει πώς να ανακαλύπτει και να συνδέεται με τα συναισθήματά του και πώς να ρυθμίζει τις αποκρίσεις του οι οποίες συνήθως είναι ακραίες (απομάκρυνση/κλείσιμο – ενθουσιασμός/παρόρμηση). Όλα τα συναισθήματα είναι απολύτως χρήσιμα, και κυρίως τα αρνητικά (θυμός, φόβος, κτλ) γιατί μας δείχνουν ότι κάτι χρειάζεται φροντίδα.
Το θεραπευτικό ταξίδι περιλαμβάνει ενέργειες όπως η οικοδόμηση συναισθηματικής νοημοσύνης, η ανάπτυξη κατάλληλων δεξιοτήτων ρύθμισης συναισθημάτων, ώστε να επιτρέψει στο άτομο να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις στο εδώ και τώρα με στόχο την ανακούφιση και την χαρά. Η συμβολή ενός θεραπευτή που να είναι εξοικειωμένος με την προσκόλληση, το τραύμα και την παραμέληση είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης των επιπτώσεων της συναισθηματικής παραμέλησης της παιδικής ηλικίας στην ενήλικη ζωή.
Πηγές
Developmental-Behavioral Pediatrics (Fourth Edition), 2009
Childhood emotional maltreatment and mental disorders: Results from a nationally representative adult sample from the United States, 2016
Ευχαριστώ την NATURAnrg για τη φιλοξενία του άρθρου στο τεύχος 129, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2022, σελ. 34.
